کارگران و شب کاری

جهت آشنایی و اطلاع از نوع کار شب کاری و نیز مزایای آن ابتدا میبایست با ساعات کار و انواع کار از نظر قانون مربوطه آشنا شویم.

به موجب ماده ۵۱ از قانون کار : ساعات کار در این قانون مدت زمانی است که کارگر نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می دهد به غیراز مواردی که در این قانون مستثنی شده است . ساعات کار کارگران در شبانه روز نباید از ۸ ساعت تجاوز نماید.

برابراین ماده قانونی ساعات کار مدت زمانی است که کارگر نیرو و یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می دهد. یعنی مادامی که عدم انجام کار ناشی از اراده کارگر نباشد کارگر در حال کار محسوب می شود. بدین ترتیب رمانی که کارگر خود را آماده انجام کار می کند مانند وقتی که برای تغییر لباس یا آماده سازی ماشین و ابزار کار صرف می کند جزو ساعات کار محسوب خواهد شد.

ساعات صرف صبحانه و نهار جزء ساعات کار به حساب نمی آید ، چنانچه در کارگاهی از قبل رویه مورد عمل براین قرار گرفته باشد که ساعت صرف صبحانه یا نهار و یا شام جزو ساعت کار به حساب آید استمرار آن به عنوان عرف مستقر در کارگاه محسوب و کماکان باید اجرا گردد.

منظور از «کار اجباری» یعنی وادار نمودن شخصی کارگر به انجام افعالی که در نظر عرف کار کردن تلقی نمی گردد و مشروع و یا غیر مشروع بودن عمل انجام یافته توسط وی موثر در مقام نمی باشد ، بلکه همین اندازه که عرف، عمل انجام شده توسط شخص مجبور را کار بنامد کافی است.

ماده واحده : از اول شهریور ماه سال ۱۳۵۹ ساعات کار کلیه کارمندان و کارگران مشمول قانون استخدام کشوری و سایر قوانین خاص استخدامی و کارگران مشمول قانون کار یکسان و ۴۴ ساعت در هفته تعیین می گردد.

تبصره ۲ : مقررات قوانین کار و استخدام کشوری و قوانین خاص استخدامی درباره ساعات کارهای سخت و زیان آور و فرجه های تعیین شده قانونی و سایر موارد کماکان به قوت خود باقی است.

تبصره ۳ : قوانین خاص مذکور در این لایحه ، قوانین استخدام کشوری و قوای نظامی را شامل نمی گردد.

تبصره ۴ : این قانون شامل کارگران مشمول قانون کار کشاورزی نمی گردد. (لایحه قانونی یکسان شدن ساعات کار مصوب ۲۳ تیرماه ۱۳۵۹ شورای انقلاب)

رعایت آزادی انتصاب شغل و عدم اجبار از او به کار معین و جلوگیری از بهره کشی از کار دیگری از مبانی اصلی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران می باشد.

(بند ۴ از اصل چهل و سوم قانون اساسی ج.ا.ا)

ماده ۵۳ قانون در خصوص تفکیک اواع کار روز و شب و مختلط به این شکل تصریح نموده است که : کار روز کارهایی است که زمان آنجام آن از ۶ بامداد تا ۲۲ می باشد و کارشب کارهایی است که زمان انجام آن بین ۲۲ تا ۶ بامداد قرار دارد.

کار مختلط نیز کارهایی است که بخشی از ساعات آنجام آن در روز و قسمتی از آن در شب واقع می شود. در کارهای مختلط ساعاتی که جزء کار شب محسوب می شود کارگر از فوق العاده موضوع ماده ۵۸ این قانون استفاده می نماید.

به موجب این ماده قانونی تکلیف کارگران در خصوص نوع کار و فعالیت روزانه و شبانه و مختلط مشخص گردیده ، لذا کارگران کارگاه های مختلف در صورت کارکرد در ساعات مقرر مذکور به عنوان کارگر روز و یا شب عنوان گرفته و از مزایای بعدی نسبت به کارهای شب بهره مند می گرند.

کارفرمایان می توانند شروع کار را ساعت ۶ صبح و پایان کار را ساعت ۲ عصر اعلام ، تا ۸ ساعت کار محسوب می شود و همین طور در شیفت بعد می توانند ساعت ۲ عصر تا ۱۰ شب کارگرانرا جهت کار استخدام نمایند ، که هر یک از این دو شیفت روزانه محسوب گردیده و در قبال این ها نیاز نیست به کارگران غیر نوبتی ۳۵% اضافه بر مزد به عنوان فوق العاده شب کاری پرداخت نمایند.

در صورتی که شیفت عصر کارگران از ساعت ۴ عصر شروع و در ساعت ۱۲ شب خاتمه یابد ، چنین شیفتی به استناد این ماده قانون کار مختلط می باشد که کارفرما ملزم می باشد برای ۲ ساعت کار شبانه ( از ساعت ۱۰ شب لغایت ۱۲ شب) علاوه بر مزد عادی ۳۵% فوق العاده شب کاری پرداخت نماید.

ماده ۵۸ نیز در خصوص مزایای کارگران شب کار اعلام داشته است : برای هر ساعت کار در شب تنها به کارگران غیر نوبتی ۳۵% اضافه بر مزد ساعت کار عادی تعلق می گیرد.

این ماده در خصوص کار شب کارگران بوده و هرگاه کارگر غیر نوبتی جهت ارائه کار در شب توسط کارفرما در کارگاه فعالیت نماید و کار کند ، کارفرما مکلف است علاوه بر مزد ساعات کار عادی ۳۵% بیشتر از آن به کارگر پرداخت نماید.

شب کاری ، کارهایی است که در زمان انجام آن از ساعت ۲۲ شب تا ۶ بامداد باشد ، چنانچه کارگری زمان کارش هم در روز و هم در شب باشد در صورتی که مشمول نوبت کاری نشود، بابت مدت زمان کار در شب مستحق دریافت فوق العاده شب کاری مذکور خواهد بود.

کارگرانی که به طور ثابت در شب کار می کنند ( کارگران غیر نوبتی ) چنانچه به جای تعطیل هفتگی جمعه شب به طور مستمر شب دیگری در هفته را به عنوان تعطیل هفتگی استفاده کنند با توجه به شمول حکم عام ماده ۶۲ قانون کار و تبصره های ذیل آن نسبت به کلیه کارگرانی که در مقاطع زمانی مختلف در طول شبانه روز به کار اشتغال دارند علاوه بر برخورداری از ۳۵% فوق العاده شب کاری موضوع ماده ۵۸ ، از ۴۰% اضافه مزد پیش بینی شده در تبصره یک ماده ۶۲ قانون مرقوم نیز بهره مند خواهند شد .

متاسفانه در بیشتر موارد فوق شاهد آن میباشیم که در بیشتر کارگاهها اینگونه فوق العاده پرداختی ها از سوی کارفرمایان رعایت نگردیده که این موضوع در ۷۰ درصد موارد به دلیل جهل کارفرمایان به قانون مذبور بوده و ۳۰ درصد دیگر سواستفاده برخی از مدیران از نیاز کارگران به اشتغال و جهل به قانون آنها میباشد.

چرا که در شرایط کنونی جامعه و بیکاری های آشکار و پنهان اکثر کارگران در مواقع اعتراض به عدم دریافت حقوق قانونی خود در شیفت شب با تهدید اخراج از سوی کارفرمایان مواجه گردیده و این موضوع باعث سکوت آنها و گذشت از حق و حقوق خود به شرط اشتغال میگردد.

مسوولیت ارگانهای ذیربط به ویژه وزارت کار در این خصوص بسیار حساس و حائز اهمیت میباشد و با توجه به وظایف واحد بازرسی این وزارت خانه میبایست به صورت دوره ای و ادواری بازرسی و بازدیدهای خود را از کارگاهها و شرکت های موضوع مورد بحث انجام داده تا در صورت تخلف کارفرمایان برابر مجازات های پیش بینی شده قانون کار با آنها برخورد و حقوق معوقه تضییع شده کارگران به حکم مراجع حل اختلاف وزارت کار استرداد گردد.